Van kleuter naar groep 3: tips voor een zachte overgang

De laatste weken in de kleuterklas zijn vaak gevuld met allerlei activiteiten zoals een sportdag, rapportavonden, een wendag voor nieuwe kleuters of een schoolreisje. Kleuters voelen feilloos aan dat er iets gaat veranderen. Voor sommige kinderen overheerst de trots “ik ga naar groep 3!”, maar er is ook onzekerheid. Ik denk dat iedere kleuter stiekem wel een beetje spanning voelt (ook al zie je dit niet altijd). Alleen al de vele ‘bijzondere’ dagen en kinderfeestjes vlak voor de vakantie en het klaslokaal wat opgeruimd wordt. Zelf merk ik altijd vanaf eind mei dat mijn dochter een ‘korter lontje’ heeft. ‘Tijd voor vakantie..’ grap ik soms samen met andere moeders op het schoolplein.

Veel scholen organiseren in juni of juli een ‘wenmomentje’ of zelfs een hele dag in groep 3. Dat is super fijn. Even op het grote stoeltje zitten, kennismaken met de nieuwe juf of meester, en zien hoe het nieuwe klaslokaal eruit ziet. Zo’n eerste kennismaking maakt vaak veel indruk!

Zo’n wenmoment helpt om het onbekende ‘bekend’ te maken. Het verlaagt de spanning, want ineens blijkt groep 3 niet een mysterieuze plek waar alleen maar stil gelezen wordt. Er is nog steeds heel veel ruimte voor knutselen, spelen en plezier.

Na een intensieve schooldag zit het hoofd van een kleuter vaak vol indrukken. Juist dan kan het verleidelijk zijn om meteen bij het ophalen allerlei vragen te stellen: “Hoe was het in groep 3? Wat heb je gedaan? Vond je het leuk?” Maar vaak is dat simpelweg te veel. Je kind heeft eerst tijd nodig om te ontladen, bij te komen en weer even thuis te landen.

Ik merk bij mijn eigen kind dat direct uit school praten over de dag zelden lukt en soms zelfs tot frustratie leidt (lees: een ‘kort lontje’ en een snauw naar mama na een drukke dag). Wat wél helpt, is wachten tot een rustiger moment. Tijdens een wandelingetje, samen kleuren of bij het voorlezen in de avond komen de verhalen vaak vanzelf. Door te wachten, geef je je kind de ruimte om op zijn eigen moment te delen wat belangrijk is.

De overgang naar groep 3 brengt soms spanning met zich mee. De structuur verandert: er zijn meer werkmomenten aan tafel, er wordt gewerkt met methodes en leerdoelen, en kinderen moeten langere tijd geconcentreerd blijven.

Let daarbij op hoe er door jou over groep 3 gepraat wordt, juist als kinderen meeluisteren of erbij staan. Opmerkingen als: “Nou, straks moet hij de hele dag stilzitten, dan leert hij hopelijk concentreren” kunnen onbedoeld een negatief beeld geven van wat komen gaat. Probeer de nadruk te leggen op wat kinderen wél gaan ontdekken en leren: “In groep 3 ga je allemaal nieuwe dingen leren, en je juf of meester helpt je erbij.”

Volgens orthopedagoog Luc Stevens is het essentieel dat kinderen zich competent, autonoom en verbonden voelen om optimaal te leren. Groep 3 doet dus een stevig beroep op deze basisbehoeften. Als een kind onzeker is (“Ik kan dat niet”) of het gevoel heeft dat het geen invloed heeft op wat er gebeurt (“Ik moet dit doen, maar ik snap het niet”), kunnen spanningen ontstaan.

Daarom is het zo belangrijk dat de overgang niet abrupt is. Spelenderwijs voorbereid worden op nieuwe routines en verwachtingen helpt kinderen zich veilig en bekwaam te voelen. Daarom wordt er in de eerste periode in groep 3 ook nog regelmatig gespeeld in de klas.

Soms is er twijfel bij een kleuter om het over te laten gaan. Cognitief lijkt het misschien voldoende, maar sociaal-emotioneel is het nog wat jong. Of andersom: een kind is heel taalvaardig, maar heeft moeite met taakgericht werken.

De beslissing om al dan niet door te stromen is altijd maatwerk. Ouders en leerkrachten moeten daarbij goed samenwerken en kijken naar het geheel: ontwikkeling, gedrag, motivatie én welbevinden. Gaat je kind toch met twijfel door? Dan is het goed om in het nieuwe schooljaar extra alert te blijven. Een warme overdracht tussen leerkrachten, goede observatie in de eerste weken en open communicatie met ouders kunnen het verschil maken.

En vooral: laat het kind voelen dat het fouten mag maken en dat leren een proces is, geen race. Het is bovendien heel normaal dat sommige kleuters al bijna kunnen lezen als ze naar groep 3 gaan, en dat andere kinderen dit pas later leren. Maak je kind bewust dat verschillen erbij horen: iedereen leert op zijn eigen tempo.

Probeer ook hier bewust te zijn van hoe je over de overgang praat, zeker waar je kind bij is. Een goedbedoelde opmerking als: “Ze mag het proberen, maar het wordt vast pittig voor haar” kan een kind het gevoel geven dat het op moet boksen tegen verwachtingen. Kies liever voor woorden die vertrouwen geven, zoals: “Je mag in groep 3 nieuwe dingen gaan leren en dat gaat vast stapje voor stapje lukken.”

Sommige kleuters lezen al vlot voor hun zesde. Dat kan een cadeau zijn, maar ook een uitdaging. Want ‘voorlopen’ op technisch lezen betekent niet altijd dat een kind ook schoolrijp is.

Volgens onderzoek is ‘schoolrijpheid’ veel breder dan alleen cognitieve vaardigheid (Hamerslag et al., 2015). Denk aan emotieregulatie, taakgerichtheid en sociale interactie. Een kleuter die leest op AVI M3-niveau, maar nog moeite heeft met samenwerken of plannen, is misschien nog niet toe aan het strakkere lesrooster van groep 3.

Voor deze kinderen is het belangrijk dat er gedifferentieerd wordt. Niet versnellen in lezen om nog sneller een hoger AVI-niveau te halen, maar verdieping bieden binnen het eigen tempo. Denk aan projecten, uitdagende boeken of open opdrachten waarbij ze hun talent kwijt kunnen.

Samenleesboeken zijn speciaal ontworpen om samen met een volwassene of oudere lezer te lezen. De tekst is verdeeld in twee niveaus:

De volwassen of ervaren lezer leest de langere, moeilijkere stukken (vaak in kleinere of donkere letters). Het kind leest de eenvoudige, korte woordjes of zinnen (vaak in grotere of gekleurde letters). Zo ontstaat er een leeservaring waarbij het kind actief meedoet, maar niet overbelast wordt. Het verhaal blijft leuk én begrijpelijk.

Boekentip: Letters leren met Choco – Nicolle Christiaanse
Een speelse mix van voorleesverhaal en letterzoekspel. Aan de linkerzijde lees jij, aan de rechterkant zoekt je kind letters en korte woordjes. Perfect voor kleuters (4–6 jr.) om spelenderwijs hun leesvaardigheid te versterken.

Boekentip: Ben jij een dief? (AVI‑Start)
Een spannend AVI‑Start boekje met korte, humoristische teksten die kleuters zelf kunnen lezen. Helpt het leesplezier én -vertrouwen te vergroten, en is ideaal om samen te lezen en delen

Misschien is het spannend, of misschien is je kind er helemaal klaar voor…of allebei tegelijk. Hoe dan ook: groep 3 wacht met nieuwe verhalen, uitdagingen en ontdekkingen. Laten we die overgang niet te groot maken, maar vooral liefdevol begeleiden. Want leren begint met gezien worden. Wat mij helpt, is steeds weer tegen mezelf én mijn kind te zeggen: je hoeft het nog niet te kunnen, je bent er om te leren. Dat maakt de stap naar groep 3 ineens een stuk minder groot. Met een beetje geduld, vertrouwen en aandacht komt het meestal gewoon goed.

Deze blog is geschreven door Shelby Vos-van Andel – Juf Shelby | Bachelor of Education PABO | Master SEN (MSEN) intern begeleider en gedragsspecialist in het basisonderwijs.

Hamerslag, R., Oostdam, R., & Tavecchio, L. (2015). De rol van sociaal-emotionele en gedragsmatige aspecten bij het leerproces van jonge kinderen: Het concept schoolrijpheid ‘afgestoft’. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 54(3), 119–130.