Grafemen en fonemen: de bouwstenen van leren lezen en schrijven

Een foneem is het kleinste betekenisonderscheidende klankdeel van een woord. Denk hierbij aan bijvoorbeeld B-E-E-R of B-E-E-N. Ook al zijn er vier letters, het woord bestaat uit drie fonemen, namelijk b-ee-r en b-ee-n.

Een goed voorbeeld van hoe een foneem betekenisonderscheidend is, is te zien in het laatste foneem bee/r/ vs bee/n/. De /r/ en de /n/ maken hier een betekenisonderscheid: een been is namelijk niet hetzelfde als een beer. Klanken die betekenisonderscheidend zijn noemen we fonemen. In dit voorbeeld zie je ook een niet-betekenisonderscheidend klankverschil: je spreekt de /ee/ verschillend uit in beer en been. Dit komt door het verschil in de eindklank, de /ee/ blijft verder gewoon een /ee/.

Dit besef, dat woorden uit losse klanken bestaan, heet fonemisch bewustzijn. Het is een belangrijke stap in de beginnende geletterdheid en hangt sterk samen met het leren lezen in groep 2 (voorbereidende taalspelletjes) en groep 3 (echt leren lezen).

Een grafeem lijkt op een foneem, maar dan in schrift: het kleinste stukje schrift dat een klank weergeeft. Dat kan één letter zijn of een combinatie van letters. Bijvoorbeeld B-OO-M, de klank /oo/ wordt geschreven met het grafeem “oo”.

Wist je dat?
Het woord grafeem komt van het Grieks gráphein, wat “schrijven” betekent. Het woord foneem komt van het Grieks phōnḗ, wat “stem” of “klank” betekent. Het achtervoegsel -eem heeft hier dezelfde functie als bij “foneem”, om een fundamentele eenheid aan te duiden.

Wanneer kinderen leren lezen, koppelen ze klanken (fonemen) aan letters (grafemen). Dit heet de klank-tekenkoppeling, of foneem-grafeemkoppeling. Een kind dat begrijpt dat “puh – oh – puh” samen het woord pop vormt, zet een grote stap in leren lezen. Dit proces is de basis voor letters leren lezen en schrijven en later vlot leren lezen.

Ouders zoeken vaak naar tips rondom leren lezen in groep 2 en groep 3. Je kind is misschien al bezig met kleine taalspelletjes zoals rijmen, klanken vervangen, of woorden in stukjes hakken. Het begint zich bewust te worden van fonemen in gesproken taal. 

Dit is een belangrijke stap onderweg naar lezen en schrijven: je kind moet zich beseffen dat taal uit kleinere stukjes bestaat, om vervolgens de koppeling tussen deze kleine stukjes en het geschreven alfabet te kunnen maken. Door thuis veel te lezen, liedjes te zingen en taalspelletjes te doen, ondersteun je dit proces op een speelse manier.

Sluit aan bij de taalspelletjes die je kind al speelt, dus rijm gezellig mee, of kijk of je een super lange zin kan maken met allemaal woorden met de o. Is je kind hier nog niet zo mee bezig? Geen zorgen, dit komt vanzelf. Veel boekjes lezen, liedjes zingen, enz, dan is de kans groot dat je kind vanzelf interesse gaat tonen.

Wil je je kind nog meer plezier laten beleven aan taal? Op Squla Junior oefent je kind spelenderwijs met letters – grafemen om precies te zijn – spelen om zo de eerste woorden te vormen. Elk grafeem wordt ook uitgesproken om je kind te helpen met de foneem-grafeemkoppeling.